Nhân ngày tang thương lớn của chúng ta, tưởng cũng nên coi lại vai trò của TT
Kennedy trong lịch sử cận đại của nước ta. Hơn cả TT Johnson và TT Nixon, TT
Kennedy có vai trò lịch sử có thể nói quan trọng nhất vì ông chính là người đã
mở màn việc Mỹ can thiệp vào VN, đồng thời cũng là người lấy những quyết định với
hậu quả nặng nề nhất cho số phận VNCH khi ký hiệp ước trung lập hóa Lào và hậu thuẫn cuộc đảo chính đổi đời năm 1963.
Phải nói ngay là kẻ này chuyên viết về chính trị Mỹ vì đã có quá nhiều
chuyên gia rành rẽ vấn đề VN gấp vạn lần, viết mỗi ngày không biết bao nhiêu chuyện
trên các báo tỵ nạn rồi. Trong phạm vi bài này, kẻ này không bàn nhiều về chính
trị hay tôn giáo VN, hay bàn qua lăng kính một người Việt, mà chỉ muốn bàn về
vai trò của Mỹ qua cái nhìn và quyết định của một tổng thống Mỹ thôi.
Trước hết, ta coi lại tình hình chung. Những năm từ sau khi Mao chiếm quyền
tại lục địa Trung Hoa, lực lượng èo uột Việt Minh bất ngờ tái sinh qua viện trợ
hùng hậu về vũ khí cũng như nhân sự (cố vấn và cả lính) do TC chuyển qua. Tướng
Giáp tung ra những trận đánh lớn vùng đồng bằng Bắc Việt theo chỉ đạo của các cố
vấn TC, nướng thanh niên Việt trong hỏa lực Pháp theo chiến thuật ‘biển người’
của Mao mặc dù xứ ta không đông dân như Tầu.
Pháp cũng sai lầm, tưởng nếu đánh những trận lớn, có thể diệt Việt Minh được
mà quên mất Hồng Quân của Mao. Tập trung lực lượng vào thung lũng Điện Biên Phủ
làm mồi nhử Giáp. Để rồi bị vây hãm đe dọa đại bại. Cầu cứu Mỹ, nhưng TT
Eisenhower từ chối can thiệp mạnh vì sợ mang tiếng giúp thực dân Pháp tái dựng
lại chế độ đô hộ.
Đưa đến thất thủ Điện Biên Phủ, Hiệp
Định Genève chia đôi đất nước, sự thành lập Đệ Nhất Cộng Hòa với TT Diệm, rồi
cuộc chiến VN lần thứ hai.
Trong bối cảnh đó, sự can thiệp của Mỹ thật sự bắt đầu dưới thời TT
Kennedy.
Năm 1960, TNS John
Kennedy đắc cử tổng thống. Trong lúc bàn giao, TT Eisenhower giải thích tình
hình Đông Dương cho Kennedy, đặc biệt nhấn mạnh tính then chốt của xứ Lào. Theo
ông, bằng mọi giá, phải giữ Lào, không thể để lọt vào tay CS Pathet Lào, cũng
không thể trung lập hóa được vì CSBV chắc chắn sẽ không tôn trọng nền trung lập
này. Lào chính là cửa ngỏ vào miền Nam, Căm Pu Chia và Thái Lan. Mất Lào, cả
vùng bị đe dọa nặng ngay. Thuyết 'domino' thật sự bắt đầu từ Lào.
Tân TT Kennedy không chia sẻ quan điểm đó. Ông cho rằng nơi Mỹ cần tử thủ không
phải là Lào vì trên phương diện quân sự, Mỹ không thể đánh nhau ở Lào được. Điểm
tử thủ là miền Nam VN với cả ngàn cây số duyên hải mà hạm đội Mỹ có thể bảo vệ
và dùng để đổ quân được. Chẳng lẽ ở đây, ông trung úy hải quân Kennedy có lý hơn
ông đại tướng Eisenhower?
Tại Lào, TT Kennedy tin tưởng một thể chế trung lập với sự chấp nhận của
Liên Xô sẽ bảo đảm Lào thành trái độn ngăn cản CSBV chứ không phải là cửa ngỏ
hay hành lang của CSBV xâm chiếm Đông Dương. Ở đây, ông đã chịu ảnh hưởng nặng của
thứ trưởng Ngoại Giao Averell Harriman, là một chuyên gia về Nga. Ông Harriman
tin tưởng Liên Xô chú tâm vào việc bành trướng thế lực tại Đông Âu, sẽ không thể
chấp nhận một mặt trận mới tuốt bên Đông Nam Á chỉ có lợi cho Mao, do đó, Liên
Xô sẽ cầm chân CSBV, và giúp bảo đảm nền trung lập của Lào. TT Kennedy vận động
Nga để rồi cuối cùng đẻ ra được hiệp định trung lập hóa Lào năm 1962. Một thể chế trung lập quái đản, trao vào
tay Pathet Lào, tức là CSBV, một nửa đông-nam của lãnh thổ, giáp giới với CSBV,
VNCH, và Căm Pu Chia, tức là để nguyên hành lang này cho CSBV sử dụng.
Đây là sai lầm chiến lược vĩ đại mang theo hậu quả cực kỳ tai hại cho miền
Nam VN của tân tổng thống trẻ không bao nhiêu kinh nghiệm. TT Eisenhower đã
đúng hoàn toàn khi tiên đoán CSBV sẽ không bao giờ tôn trọng trung lập của Lào
bất kể thái độ của Liên Xô, và sẽ chiếm Căm Pu Chia và VNCH qua ngã Lào không sớm
thì muộn.
Trong miền Nam, nhiệm kỳ của tân TT Kennedy cũng trùng hợp với sự ra đời
chính thức và lớn mạnh của Mặt Trận Giải Phóng Miền Nam VN như công cụ của
CSBV.
Mặt Trận ra đời trong nhiều khó khăn, nhất là trong những năm 60-62,
không đạt được thành quả nào đáng kể ngoài việc ám sát hàng loạt viên chức địa
phương, phá nền móng của guồng máy chính quyền Đệ Nhất Cộng Hòa. Chưa kể kế
sách Ấp Chiến Lược cũng đã thành công lớn mặc dù gặp nhiều khó khăn, từ phá rối
của VC cho đến bất mãn của nhiều nông dân. Cường độ chiến tranh khi đó cũng chẳng
ghê gớm gì lắm khi Mỹ chỉ có một vài ngàn cố vấn trong khi CSBV thâm nhập khoảng
vài trăm bộ đội một tháng.
Năm 1963 là cái mốc đổi đời của VNCH.
Cuộc chiến leo thang mạnh khi CSBV bắt đầu chuyển quân ào ạt vào miền Nam,
chẳng những qua hành lang Lào, mà còn qua ngã bến tàu Sihanoukville của Căm Pu
Chia khi ông Sihanouk nhắm mắt cho tầu Liên Xô, TC và BV chở súng lớn, đạn dược,
quân trang, quân dụng, dầu xăng, thuốc men,... cập bến Sihanoukville, đồng thời cho VC
dùng đất Căm Pu Chia làm căn cứ an toàn. Đổi lấy việc CSBV không tích cực giúp
Khờ-Me Đỏ gây rối loạn chống ông ta.
Năm 63 cũng là năm giới
truyền thông Mỹ đổ bộ vào miền Nam và tin tức chiến sự VN bắt đầu tràn ngập mặt
báo và TV Mỹ. Hàng đoàn ký giả Mỹ thay vì chỉ làm nhiệm vụ thông tin trung thực
thì đều đã biến thành chuyên gia xách động cho việc Mỹ chấm dứt can thiệp vào
cuộc chiến. Nghĩa là đồng minh lớn nhất của VC đã đổ bộ vào Sàigòn và công khai
hoạt động trong khi cả hai chính quyền Mỹ và VNCH bó tay, chống mắt nhìn.
TTDC khi đó công khai lộ mặt thiên cộng, triệt để bôi bác miền Nam. Một
trăm bản tin về VN thì ít nhất cũng 90 bài bất lợi cho phiá VNCH và Mỹ. Đến độ
TT Kennedy mỗi lần nghe báo cáo tương đối tốt đẹp của tướng lãnh hay sứ quán Mỹ
ở Sàigòn đều lo lắng hỏi lại “vậy sao báo NYT (hay WaPo hay CBS,...) nói khác?”.
Năm 63 cũng là năm nổ bùng ra biến cố Phật giáo miền Trung.
TT Diệm có công lớn khi đã thành
công xây dựng nên một VNCH tương đối
thịnh vượng và hùng mạnh từ đống tro tàn do thực dân Pháp để lại, nhưng ông
cũng đã phạm nhiều sai lầm lớn sau đó, đưa đến việc mất lòng dân rất nhiều, cuối
cùng đi đến đảo chánh. Việc dân chúng xuống đường biểu tình chống TT Diệm trong vụ Phật giáo và
sau đó vui mừng xuống đường hoan hô Cách Mạng 1/11 là những dữ kiện lịch
sử, không thể chối bỏ, viết lại được.
Khủng hoảng Phật giáo đã có tác động cực kỳ bất lợi cho VNCH nói chung và
cho TT Diệm nói riêng. Nếu thực sự phong trào đấu tranh của Phật giáo đã bị VC
thâm nhập hay thao túng, thì TT Diệm đã thất bại không chứng minh được cho cả
nước và cả thế giới thấy rõ. Và dĩ nhiên không kém, đã gây bối rối lớn cho
chính quyền Kennedy, loay hoay không biết làm sao biện minh được hình ảnh các vị
sư tự thiêu cũng như sinh viên và bà lão xuống đường biểu tình, giải thích cho
dân Mỹ hiểu hậu thuẫn của Mỹ dành cho TT Diệm, là người bị TTDC thời đó mô tả như một
quan lại độc đoán, kỳ thị Phật giáo, trị nước dựa trên gia đình và một nhúm
thân tín trong đảng Cần Lao.
Trầm trọng hoá vấn đề hơn tất cả các yếu tố trên là năm 63 cũng là năm TT Kennedy rất sợ tin xấu vì
ông chuẩn bị tái tranh cử trong năm 64. Chúng ta ở Mỹ lâu năm, có thể hiểu rõ chính trị gia Mỹ đều sống, nói và
làm vì bầu cử hết. Trong tình trạng đó thì TT Kennedy không thể nào không điên
đầu vì những tin xấu từ miền Nam chạy lên TV và báo Mỹ, được pha thêm cả lô mắm
muối của các nhà báo thiên tả như Peter Arnett, Malcolm Browne và nhất là David
Halberstam.
TT Kennedy nhìn thấy rõ hai lựa chọn của ông: một là phủi tay, chấm dứt mọi
can thiệp, và hai là can thiệp mạnh hơn. Nhất chín nhì bù, không có giải pháp lằng
nhằng ở giữa.
Giải pháp rút lui ngay khó làm được vì Mỹ vẫn còn bị chi phối bởi thuyết
domino, sẽ mất hết cả Đông Nam Á nếu bỏ Nam VN, chưa kể TT Kennedy bị ám ảnh bởi
hình ảnh một tổng thống yếu đuối bị Khrushchev coi thường, cũng như viễn tượng
phải tranh cử chống ông diều hâu Nixon trong kỳ bầu cử tới. Trong khi giải pháp
can thiệp mạnh lại chỉ có thể thực hiện được nếu loại bỏ anh em ông Diệm-Nhu vì TT
Diệm không chấp nhận một sự can thiệp sâu hơn của chính quyền Mỹ.
Ở đây không phải chỉ là việc TT Diệm bác bỏ ý kiến đổ bộ lính Mỹ vào chiến
trường VN, mà còn là việc ông chống lại ý định gia tăng kiểm soát cuộc chiến quân
sự cũng như kiểm soát chính trị và kinh tế. Người Mỹ với quan điểm tự tin nếu
không muốn nói là tự cao tự đại cố hữu, luôn luôn muốn nắm phần quyết định
trong mọi hình thức hợp tác. Họ muốn nắm quyền quyết định quân sự, nắm luôn hầu
bao viện trợ quân sự và kinh tế, đồng thời ép TT Diệm thi hành những cải tổ
chính trị theo ý của họ. Những yêu sách quá lớn mà TT Diệm cương quyết không
nhượng bộ.
Nhìn lại toàn bộ những chuyện xẩy ra trong năm 63, ta có thể hiểu được phần nào sự lớn mạnh của phe
chống TT Diệm trong nội các Kennedy. Ngay từ dưới thời TT Eisenhower, trong
chính phủ Mỹ cũng đã có hai khuynh hướng tranh cãi nhau suốt ngày.
Một bên là khuynh hướng ủng hộ TT Diệm tuyệt đối vì theo họ, TT Diệm đã đạt được thành công lớn trong những năm đầu, ổn định
được tình trạng rối bời do Pháp để lại, là người có khả năng hơn tất cả mọi chính khách khác, tức là không thể thay thế được. Đây
là cánh PTT Johnson, đại sứ Nolting, tướng tư lệnh Harkins, bộ trưởng Quốc
Phòng McNamara, giám đốc CIA McCone, và bộ trưởng Tư Pháp Robert Kennedy (ông
Robert Kennedy khi đó còn ‘diều hâu’ nặng, qua đến năm 1967 thì ông chuyển hướng
muốn Mỹ rút về ngay, ra tranh cử chống TT Johnson nhưng bị ám sát chết). Bên kia là cánh ngoại trưởng Dean Rusk, ông
Harriman, với ông thứ trưởng Ngoại Giao Hilsman, và đại sứ Cabot Lodge, cho rằng TT Diệm qua ảnh hưởng xấu của ông Nhu, đã trở thành một nhà độc tài chỉ mang hại cho cuộc chiến chống CSBV. Họ chủ
trương bằng mọi giá phải ép TT Diệm loại trừ ông cố vấn Nhu, nếu cần thì loại
trừ luôn cả TT Diệm, kể cả việc dùng biện pháp đảo chánh bằng quân đội.
TT Kennedy ban đầu giữ thái độ trung lập vì khi còn là thượng nghị sĩ dưới
thời TT Eisenhower, ông đã là một trong những người hậu thuẫn việc đưa ông Diệm
về nước làm thủ tướng. Nhưng bây giờ thì ông càng ngày càng thấy nhiều khó
khăn, nhất là qua truyền thông bôi bác mỗi ngày khiến tinh thần ông bị chao đảo,
cũng như biến cố Phật giáo mà ông thấy khó bào chữa.
TT Kennedy tuy trẻ tuổi, nhưng lại là cáo già chính trị, bổ nhiệm ông Cabot
Lodge làm đại sứ với toàn quyền quyết định mọi chuyện trực tiếp với tổng thống.
Ông Lodge là ứng cử viên phó của ông Nixon. Liên danh Nixon-Lodge vừa bị liên
danh Kennedy-Johnson hạ. TT Kennedy bổ nhiệm ông CH Lodge để làm mộc đỡ đạn CH
cho ông, đồng thời cũng loại được một đối thủ cho việc tái tranh cử năm 1964
của ông.
Về phiá VNCH thì một số tướng lãnh đã rục rịch tính chuyện đảo chánh, lật đổ
TT Diệm vì họ cho rằng ông này đã thất bại, mất hậu thuẫn dân, khiến VC ngày
càng lớn mạnh, đe dọa đến sự tồn vong của cả miền Nam. Nhưng các tướng cũng chỉ
có thể đảo chánh nếu nhận được bảo đảm của Mỹ, kiểu như sẽ không can thiệp cản
trở đảo chánh, hay nếu đảo chánh thành công, sẽ tiếp tục nhìn nhận chính quyền
mới và tiếp tục hậu thuẫn cuộc chiến chống CSBV. Chứ nếu đảo chánh xong, Mỹ rút
đi không yểm trợ cho cuộc chiến thì nguy nặng vì VNCH sẽ không thể nào đương đầu
được với CSBV vẫn nhận được viện trợ quân sự hùng hậu từ khối Liên Xô và TC.
Hậu thuẫn đó đến tay các tướng qua công điện số 243 ngày 24/8/63 của thứ trưởng Hilsman, đúng ba ngày
sau khi ông Nhu ra lệnh Lực Lượng Đặc Biệt tấn công các chùa ngày 21/8, và hai ngày trước khi ông Lodge chính thức
trình ủy nhiệm thư đại sứ. Ngày đó là ngày cuối tuần, hầu hết nội các đều đi khỏi
Hoa Thịnh Đốn, kể cả TT Kennedy đi biển Cape Cod câu cá. Ông Hilsman thảo công
điện muốn gửi cho ông Lodge đã tới Sàigòn. Ông phụ tá Forrestal đọc công hàm
qua điện thoại cho TT Kennedy, xin chấp nhận.
Đây là đoạn văn quan trọng nhất của công điện, (kẻ viết tạm dịch):
“... chúng ta phải cho cấp lãnh đạo
quân sự [VN]
biết nước Mỹ sẽ không thể nào tiếp tục hỗ trợ chính phủ VN bằng quân sự và kinh
tế trừ phi những biện pháp trên [thoả mãn đòi hỏi của Phật giáo] được
thi hành ngay trong đó phải có sự loại bỏ ông bà Nhu. Chúng ta muốn cho Diệm mọi
cơ hội hợp lý để loại bỏ ông bà Nhu, nhưng nếu ông ấy ngoan cố, thì chúng ta phải
sẵn sàng chấp nhận hậu quả tất nhiên là chúng ta không thể tiếp tục hậu thuẫn
Diệm. Ông có thể cho cấp lãnh đạo quân sự [VN] biết chúng ta sẽ trực tiếp hậu
thuẫn họ trong thời gian chuyển tiếp khi guồng máy chính quyền trung ương đổ vỡ”.
(Phần trong ngoặc [...] là của kẻ
viết này)
Rõ ràng đây là chỉ thị cho đại sứ Lodge phải áp lực các tướng đảo chánh lật
đổ TT Diệm vì ai cũng biết không có cách nào TT Diệm chịu “loại bỏ” ông bà Nhu
hết.
TT Kennedy chỉ thị ông Forrestal phải xin ý kiến của các viên chức cao cấp nhất
trong nội các. Ông Forrestal tuân lệnh, một lúc sau gọi lại, cho biết tất cả đồng
ý, và TT Kennedy chấp nhận cho gửi công hàm. Ông Forrestal thật ra đã nói láo. Ông
chỉ được sự chấp nhận của ông Averell Harriman.
Qua sáng Thứ Hai, họp nội các khẩn cấp, bộ trưởng QP McNamara, giám đốc CIA
McCone, và cựu đại sứ Nolting kịch liệt phản đối, và xác nhận họ không hề được
hỏi ý về công hàm này. Tướng TTMT Maxwell Taylor lưỡng lự. TT Kennedy họp ba
ngày liền. Hai phe tranh cãi kịch liệt. TT Kennedy ban đầu tức giận muốn cách chức
hai ông Hilsman và Forrestal, nhưng sau ba ngày tranh cãi, đã đổi ý. Lý do
chính là nội dung công hàm đã được đại sứ Lodge theo chỉ thị của ông Harriman,
thông báo cho các tướng lãnh ngay sau khi nhận được rồi. TT Kennedy đành chấp
nhận.
Qua ngày 29/8/63, TT Kennedy gửi một công điện tuyệt mật, chỉ cho đại sứ
Lodge đọc, xác nhận chỉ thị đảo chánh TT Diệm.
Nhưng qua ngày hôm sau, TT Kennedy lại đổi ý, vì lo ngại phe đảo chính thất
bại vì lực lượng phòng thủ Sàigòn khi đó nằm trong tay tướng Tôn Thất Đính, là
người của TT Diệm. Đại sứ Lodge trả lời lại là các tướng lãnh VN sẽ đảo chánh
trong vài ngày tới, chậm nhất đầu tháng Chín, và ông nhấn mạnh với TT Kennedy “Chúng ta đã lao mình vào một tiến trình
không thể quay trở lại trong tự trọng được”.
TT Kennedy trả lời lại là ông, với tư cách tổng thống, dành quyền quyết định
tối hậu, không có gì là “không quay trở lại được”. Dù vậy, Đệ Thất Hạm Đội cũng
được điều động tới lãnh hải VN, chuẩn bị di tản thường dân Mỹ ngay nếu có đánh nhau lớn
tại Sàigòn. Ngay sau đó, đại sứ Lodge thông báo tướng Dương Văn Minh đã hủy kế
hoạch đảo chánh, để có thêm thời giờ thu phục tướng Đính. Kết quả đã đi vào lịch
sử: tướng Đính sau đó tham gia và cuộc đảo chánh xẩy ra hai tháng sau, ngày 1/11/63.
Qua các công điện trên, ta có thể thấy một cách rõ ràng là chính quyền
Kennedy đã chuyển qua giai đoạn tích cực áp lực các tướng lật đổ TT Diệm, chứ
không còn thụ động chấp nhận hay nhắm mắt cho các tướng đảo chánh. Phe ‘diều hầu’
chống TT Diệm trong chính quyền Mỹ đã thắng.
Mấy chục năm sau, TT Johnson giải thích TT Kennedy đã bị ép vào thế phải lật
đổ TT Diệm vì sự chống đối quá mạnh của truyền thông.
Trong vấn đề này, có câu hỏi lớn là TT Kennedy có ra lệnh giết TT Diệm
không. Các tài liệu từ phiá Mỹ đều cho thấy TT Kennedy dường như hết sức ngỡ
ngàng và xúc động khi nghe tin TT Diệm đã bị giết, nghĩa là ông hoàn toàn không
ngờ chuyện này có thể xẩy ra, chứ đừng nói tới chuyện ra lệnh giết.
Câu chuyện nghe không có lý chút nào. TT Kennedy không dại gì công khai hay
chính thức ra lệnh giết thật, nhưng trong một cuộc đảo chánh bằng võ lực, với
bên đảo chánh huy động cả sư đoàn về bao vây đánh Dinh Gia Long, thật khó tránh
được thảm sát. Hơn nữa, cũng phải hiểu các tướng đã đặt sinh mạng mình lên bàn
cân thì khó có thể có giải pháp yên ổn cho TT Diệm được, nhất là khi còn nhiều
tướng có vẻ vẫn sẵn sàng nghe lệnh TT Diệm phản công lại như các tướng Nguyễn
Khánh trên Vùng II và Huỳnh Văn Cao dưới Vùng IV. Chưa kể lực lượng nhẩy dù
đang bực bội thấy đại tá tư lệnh Cao Văn Viên bị nhóm đảo chánh giam giữ.
Nếu TT Kennedy ngỡ ngàng khi nghe tin TT Diệm bị giết thì một là ông quá
ngây thơ đến độ vô lý, hai là ông mần tuồng. Phải nói là khi ra lệnh cho đại sứ
Lodge xúc tiến giúp các tướng đảo chánh thì ông đã biết rủi ro ông Diệm bị giết
rất cao và ông đã chấp nhận rủi ro đó, cho dù có thể ông đã âm thầm cầu mong
cho TT Diệm được an toàn.
Cuộc đảo chánh năm 63, bất
kể nguyên nhân và diễn biến, là một biến cố ‘đổi đời’, làm suy yếu nền tảng chính
trị và quân sự của chính quyền VNCH, là điều không tránh được vì cấp lãnh đạo
quân sự VNCH cả mấy năm sau vẫn bận ‘chỉnh lý’ nhau, thay đổi các tư lệnh và chỉ huy địa phương
như chong chóng.
Nhìn vào những sự kiện lịch sử trên, ta thấy rõ ta thua không phải năm 75, mà đã thua từ năm 63 khi truyền thông thiên tả Mỹ đổ bộ vào miền
Nam tiếp tay cho VC, và khi TT Diệm bị lật đổ, hay xa hơn, thua từ năm 62
khi TT Kennedy phạm sai lầm chiến lược
vĩ đại, ký hiệp ước ngớ ngẩn ‘trung lập hóa’ Lào.
Nếu TT Eisenhower có công lớn giúp TT Diệm gây dựng nên một VNCH tương đối
thịnh vượng và hùng mạnh, thì TT Kennedy lại là người đã lấy những quyết định
cuối cùng đưa đến việc mất cả VN vào tay VC.
Ghi chú: bài này có
tính nhạy cảm, có thể khiến nhiều độc giả xúc động. Diễn đàn này xin khẩn khoản
yêu cầu quý độc giả tích cực góp ý trong tinh thần tìm hiểu lịch sử một cách
nghiêm chỉnh, không hận thù, không dùng thậm từ bôi bác ai.
